Fałszywy prorok z Sudanu

źródło: Collection Roger-Viollet /AFP

Al-Mahdi, właściwie: Muhammad Ahmad ibn Abd Allah (1844–1885), przywódca powstania sudańskiego

źródło: Library of Congress

Powstanie mahdystów – rewolucja islamska w Sudanie przeciwko Egiptowi i Anglii – miało wymiar nie tylko polityczny, ale także religijny

źródło: Photo12/Universal Images Group via Getty Images

Charles G. Gordon zginął w Chartumie 26 stycznia 1885 r.

Bunt mahdystów zatarł granice między wyzwoleniem a brutalnym podbojem.

Antykolonialne powstanie czy krwawa schizma fanatyka religijnego? Bojownik o wolność czy muzułmański heretyk, który szedł na wojnę z zasadami islamu? Możliwe, że wbrew współczesnej optyce, większość prawdy o Mahdim leży tam, gdzie ją zostawił Sienkiewicz.

W Sudanie, czyli nigdzie

Ponieważ mahdystów rozgromiły wojska brytyjskie, bunt – zbyt powierzchownie – utożsamia się z antyangielskim powstaniem. W rzeczywistości Albion wdał się w sudańską wojnę mimo, a nawet wbrew woli. Owszem, Anglia chciała ciągłości terytorialnej w pasie Afryki Wschodniej, od Durbanu po Morze Śródziemne, lecz uważnie zważała na koszty. Tymczasem rebelia wybuchła, gdy zniechęceni Brytyjczycy faktycznie porzucili obecność w Sudanie.

Jak wcześniej Arabów, Osmanów i Egipcjan, także Anglików pokonał bezwład materii. Ktokolwiek próbował, musiał rozumieć, że podbija ogrom niczego, nie licząc bogactwa chorób zakaźnych. Sudan był umownym pojęciem geograficznym, bez organizacji politycznej i jedności etnicznej. Tylko w XVI w. plemię Fundż założyło sułtanat Sennar, ale państwo znikło po dwóch wiekach istnienia. Luźną mieszankę klanów plemiennych, często przybyłych z różnych stron świata, łączył tylko islam sprowadzony przez arabską ekspansję.

Rzecz jasna świat nie lubi pojęcia ziemi niczyjej, dlatego formalnie Sudan leżał w imperium...